دمنوش گیاهی سینارینOrganic Medicainal Plant of cynarine

(نام علمی: Cynara scolymus) در منابع طب سنتی ایرانی ارده شاهی نوعی گیاه یکساله، بومی جنوب اروپا و کنارهٔ مدیترانه‌است. نام آرتیشو از کلمه ایتالیایی Articiocco یا Articocls گرفته شده است. این گیاه از خانواده کاسنی (Asteraceae) است. این گیاه به صورت خودرو در نواحی جنوب اروپا و شمال آفریقا یافت می شود. بوته آرتیشو دارای برگ های طویل با بریدگی های زیاد است که از روی ریشه خارج می شوند. آرتیشو دارای برگ های کوچکتری نیز است که بر روی ساقه قرار دارد. ساقه‌هایش بزرگ و راست و شیاردار به ارتفاع ۰.۲ تا ۱.۵ متر و برگ‌هایش پهن و دراز مانند برگ کاهو و کلفت و و تیغ‌دار و نیزه‌ای به شکل گرز هستند. روی برگ‌ها به رنگ سبز تیره و بدون پرز ولی زیر آن‌ها پرز‌دار و سفید است. ریشه‌‌ی حجیم و بسیار بزرگش به قطعات نامنظم و دندانه دار تقسیم شده است. میوه ی آن در انتهای ساقه، به شکل میوه ی کاج یا سیب فلس‌دار مشاهده می‌شود. گلبرگ‌های ضخیم و گوشتی آن مصرف خوراکی دارد.
این گیاه دارای ساقه های زیرزمینی یا ریزوم است که به سرما نسبتاً مقاومند. گل آرتیشو از یک دمگل تشکیل شده است که به طبق گوشتی یا نهنج منتهی می شود. دور این طبق را از خارج مقدار زیادی برگچه یا براکته فرا می گیرد که قسمت پایین آنها نیز گوشتی است. قسمت قابل استفاده گیاه همین براکته ها و نهنج غنچه های تکامل نیافته است. براکته ها ممکن است به صورت پهن و کمتر دراز یا کوتاه، نازک و یا گوشتی باشند. رنگ جوانه ها و براکته مخلوطی از سبز و زرشکی متمایل به قرمز است. بسته به رقم آن ممکن است نوک های براکته دارای برآمدگی (خار) باشند. آرتیشو در سبزیکاری به عنوان محصولی 2 تا 4 ساله کشت می شود. هنگامی که گیاه به صورت دائمی یا چندساله کشت می شود می تواند به طور مجدد در هر فصل رشد تولید شاخه های تازه کند. این شاخه های تازه رشد یافته از جوانه های موجود در پایه ساقه و کمی اوقات کمی پایینتر از سطح خاک پدید می آیند که هر یک قادرند ریشه های جانبی تولید کنند. سیستم ریشه ای اکثراً فیبری است.
جوانه های جانبی به وجود آمده منشأ شاخه های تازه و نورس برای تداوم رشد در هر فصل است. هر شاخه نارس و تازه هم دارای قابلیت تولید شاخه های حاکل گل است. ساقه گلدهنده بوجود آمده تحت تأثیر درجه حرارت و طول روز است که البته در ارقام مختلف تفاوت دارد. تعدادی برای آغاز گلدهی نیازمند روزبلندی هستند و تعدادی دیگر روزخنثی می باشند.
رنگ گلبرگ ها معمولاً آبی یا زرشکی متمایل به قرمز است. ویژگی گلدهی آن به صورت پروتاندری است که پرچم زودتر از مادگی می رسد و به همین علت در این گیاه دگرگرده افشانی وجود دارد. رومی‌ها در حدود ۲۰۰۰ سال پیش این گیاه را پرورش می‌دادند و به‌عنوان سبزی در سالاد استفاده می‌کردند. آرتیشو در قرن شانزدهم در انگلستان و فرانسه برده شد و سپس در قرن نوزدهم در آمریکا کشت شد. اکنون کالیفرنیا و سواحل اقیانوس آرام مرکز کشت آرتیشو می‌باشد.
آرتیشو محصول فصل خنک است و بهترین رشد را در دمای 24 درجه سانتیگراد در روز و 13 درجه سانتیگراد در شب انجام می دهد. این گیاه با میزان دمای 15 تا 18 در روز و 10 تا 12 درجه سانتیگراد در شب که برای توسعه کیفی جوانه گل متعادل هستند سازگار شده است. فراهم کردن مکان های سردتر از روزهای معتدل و دمای پایینتر در شب دوره بقای گلدهی و به موجب آن دوره تولید را افزایش می دهد. در دماهای پایینتر کیفیت جوانه گل ارتباط بیشتری با رطوبت پیدا می کند. هرچند که آرتیشو به سرما نسبتاً مقاوم است ولی قسمت هوایی آن در اثر سرمای زمستان و یخبندان خشک می شود. آرتیشو چندین درجه دمای زیر صفر را تحمل می کند ولی اگر یخبندان در طی رشد گیاه برای مدت زیادی ادامه یابد، می تواند گیاه را از بین برده و یا به آن صدمه بزند. به همین دلیل این گیاه را در مناطقی که دارای آب و هوای ملایم در زمستان است می کارند.آرتیشو را می توان در کلیه خاک ها کشت کرد. مناسب ترین زمین ها برای کشت آرتیشو، خاک های رس و شنی حاصلخیز با زهکش و مواد کافی است.
ترکیبات
ارزش غذایی آرتیشو مربوط به ترکیبات فنلی و کربوهیدرات اینولین و املاح معدنی موجود در آن است که به این گیاه طعم و مزه ویژه ای می دهد. ترکیبات فنلی از مشتقات اسید کافئیک است. از عصاره آرتیشو ماده مؤثره سینارین به دست می آید که در درمان ناراحتی ها کبدی و متابولیسم به کار می رود. این گیاه سرشار از ویتامین ها، املاح معدنی و مواد مؤثره دیگر است.
هر 100 گرم از غنچه ی تازه این گیاه حاوی 82.5 گرم آب، 2.4 گرم پروتئین، 0.1 گرم چربی، 2.6 گرم کربوهیدرات، 10.8 گرم مواد سلولزی، 0.9 میلیگرم ویتامین ب6، 0.012 میلیگرم ویتامین ب2، 0.14 میلیگرم ویتامین ب1، 8 میلیگرم ویتامین ث، 0.1 میلیگرم ویتامین آ، 355 میلیگرم پتاسیم، 25 میلیگرم منیزیم، 1.5 میلیگرم آهن، 130 میلیگرم فسفر و 55 میلیگرم کلسیم است.
خواص
کبد و صفرا : قسمت هایی از این گیاه به علّت طعم تلخ و مواد مؤثری که دارد موجب تحریک و افزایش صفرا و دفع ادرار می‌گردد ، عصاره ی تلخ موجود در آرتیشو برای بیماری‌های صفرا و کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاهش وزن : استفاده از چای آرتیشو در لاغری و کاهش وزن موثر است و منبع عالی فیبر محسوب می شود.
چربی خون و نقرس : خوردن آرتیشو کلسترول خون را پایین می آورد ، استقاده از برگ تازه آرتیشو همراه با انواع سالاد فصل البته در صورت امکان همراه با کلم بروکلی بسیار مفید است.
آسم و تنگی نفس : برگ های تازه آرتیشو را آب بگیرید و روزانه 1 استکان پس از صبحانه و عصرانه میل کنید ، در صورت ترکیب شدن با مقدار مساوی میوه ی بِـه تاثیر آن چند برابر میشود.
گرفتگی رگ ها و تصلب شرائین : استفاده از آرتیشو به شکل سالاد همراه با جوانه هایی مانند جوانه گندم ، ماش ، عدس و … به صورت بخارپزشده با مقداری روغن زیتون بسیار موثر است.
اگزما و خشکی پوست : مقداری برگ تازه آرتیشو را رنده کنید و روی محل بگذارید و پس از ۱۰ دقیقه بشویید.
پاکسازی و دفع سموم بدن : به دلیل وجود مواد تانن‌دار آرتیشو سموم بدن را دفع می‌کند ، استفاده از دم کرده آرتیشو توصیه میشود.
درمان زخم‌ داخلی و خارجی و توقف خونریزی : ویتامین k در آرتیشو سبب قطع خونریزی‌های داخلی و خارجی می‌شود ؛ مصرف خوراکی و همچنین تازه آن به شکل های مختلف همین تاثیر را دارد ( در گذشته زخم‌های عمیق مانند زخم خنجر و تیر را با پاشیدن پودر آرتیشو خشک فورا درمان می‌کردند و به همین دلیل به آن قنگر یا قنگه یعنی التیام دهنده زخم می‌گفتند ).
تقویت حافظه : به علت داشتن فسفر به تقویت حافظه کمک میکند ، مصرف روزانه به همراه غذا و همچنین به صورت آب گرفته موثر است.
خواب آور : مصرف 1 استکان آب برگ تازه آرتیشو 1 ساعت پیش از خواب آرام بخش و خواب آور است.
کاهش اوره خون : مصرف روزانه آب برگ تازه آرتیشو همراه با آب کرفس تازه باعث کاهش اوره شده و از عوارض آن می کاهد.
دردهای استخوانی : آرتیشو به خاطر کلسیم برای استخوان درد و درد زیر بغل سودمند است ، برای درد های استخوانی مصرف خوراکی و همچنین پختن مقداری از برگ تازه به صورت آب پز و قرار دادن روی محل درد و بستن آن توصیه می شود.
دیابت : اینولین موجود در آرتیشو قند خون را ثابت نگه می‌دارد .
سیستم گوارشی : مصرف آرتیشوی پخته همراه با غذا به طور موثر نفخ ، گاز معده ، تهوع و درد معده را از بین می برد ، آرتیشو به علت داشتن آنتی اکسیدان برای سلامت کبد مفید است و ادرارآور طبیعی است و علایم سندروم روده تحریک پذیر را کاهش می دهد.
سرشار از فولات
مصرف آرتیشو راهی برای افزایش مقدار فولات (ویتامین B9) در رژیم غذایی است. این ویتامین نه تنها برای تکثیر سلولی مورد نیاز بوده، بلکه همراه با ویتامین B6 و ویتامین B12 با تنظیم سطح هموسیستئین از بدن در برابر بیماری قلبی محافظت می کند. یک آرتیشوی کروی متوسط، تقریبا ۳۰ درصد ارزش روزانه فولات دارد. همچنین یک فنجان از قسمت وسط آرتیشو معروف به قلب آرتیشو نزدیک به ۴۰ درصد از ارزش روزانه توصیه شده فولات را تامین می کند.
ویتامین C
آرتیشو منبعی غنی از ویتامین C است. علاوه بر نقش ویتامین C به عنوان آنتی اکسیدانی قوی، این ویتامین به سلامت پوست، بینایی، درمان زخم ها و جذب آهن کمک می کند. یک آرتیشو کروی متوسط خام، تقریبا حاوی ۲۵ درصد از ارزش روزانه ویتامین C است. اما آرتیشو پخته شده حدود ۴۰ درصد کمتر ویتامین C دارد، زیرا ویتامین های محلول در آب نسبت به حرارت حساس اند.
ویتامین K
آرتیشو سرشار از ویتامین K یا ویتامین انعقاد خون است. زیرا بدون این ویتامین، خون توانایی انعقاد را ندارد. همچنین این ویتامین نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان ایفا می کند. یک آرتیشو کروی متوسط (به صورت خام یا پخته) ۲۰ درصد از ارزش روزانه ویتامین K را تامین می کند. همچنین یک فنجان قلب آرتیشو حاوی ۳۰ درصد از ارزش روزانه توصیه شده این ویتامین است.
منیزیم
منیزیم یک ماده معدنی اصلی است، زیرا بدن برای عملکرد طبیعی به مقدار زیادی از آن نیاز دارد. همچنین یک ماده مغذی مهم محسوب شده که برای سلامت استخوان، ماهیچه، اعصاب و قلب حیاتی است. از طرفی به تبدیل کربوهیدرات، پروتئین و چربی به انرژی کمک می کند. مصرف یک فنجان از قلب آرتیشو یا یک آرتیشو کروی متوسط خام کمتر از ۲۰ درصد از ارزش روزانه کلسیم را تامین می کند. آرتیشو پخته ۳۰ درصد منیزیم کمتری نسبت به آرتیشو خام دارد.
سایر مواد مغذی
استفاده از آرتیشو در رژیم غذایی میزان دریافتی پتاسیم و آهن را افزایش می دهد. یک آرتیشو کروی متوسط به صورت خام یا یک فنجان قلب آرتیشو، هر یک حاوی ۱۴ درصد از ارزش روزانه پتاسیم است. همچنین آرتیشو به صورت خام ۱۰ درصد ارزش روزانه آهن دارد، درصورتیکه همین میزان به صورت پخته، حاوی ۵ درصد ارزش روزانه آهن است. آرتیشو منبعی غنی از ترکیبات آنتی اکسیدانی و فیبر محسوب شده، به طوریکه یک آرتیشو متوسط به صورت پخته آنتی اکسیدان های بیشتری نسبت به یک فنجان بلوبری دارد. یک فنجان قلب آرتیشو نیز حدود ۶۰ درصد ارزش روزانه فیبر دارد.
نظریک عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی در مورد آرتیشو:
ماده موثره موجود در آرتیشو مانع انباشته شدن چربی در سلول های کبدی می‌شود.
وی به وجود دو نوع ترکیب شامل اسید کافئیک و فلاونوئیدها در این گیاه دارویی اشاره کرد و گفت: اسیدکافئیک سبب برطرف شدن چربی کبد شده و فلاونوئیدها به دلیل داشتن خاصیت آنتی اکسیدان بسیار قوی، رادیکال های آزاد کبد را جذب و از تکثیر آنها جلوگیری می کند. عصاره این گیاه، ذخایر چربی در کبد و سایر بافت ها را کاهش می دهد و با مهار آنزیم هیدروکسی متیل گلوتاریل، کوآنزیم A و ردوکتاز سبب کاهش کلسترول در بدن می شود.این عضو هیات علمی بر مصرف این گیاه با تجویز پزشک تاکید کرد و گفت: این گیاه به شکل دمنوش و در مدت 45 روز باید استفاده شود تا از این طریق بتواند آنزیم های کبدی را تنظیم کند.وی به تاثیر آرتیشو بر کم کاری کبد و جلوگیری از انسداد کسیه صفرا اشاره کرد و گفت: براساس آزمایش کلینیکی تاثیر این گیاه بر کسیه صفرا و کاهش درد شکمی و تهوع نیز به اثبات رسیده است.
ایشان ,افزایش ترشح صفرا و افزایش دفع صفرا را از دیگر ویژگیهای این گیاه برشمرد و افزود: دفع سنگ های کیسه صفرا از دیگر مزایای آرتیشو است. در صورتی که سنگ کسیه صفرا حدود 2 تا 3 میلی گرم باشد می توان با استفاده مستمر و منظم این گیاه، آنها را دفع کرد. کاهش تا 59 درصدی کلسترول و حدود 82 درصدی تری گلیسیرید از جمله اثرات دیگر آرتیشو است.
او اضافه کرد که طرح استفاده از گیاه دارویی آرتیشو در سال گذشته در استان همدان با همکاری پزشک متخصص داخلی توسط 30 بیمار که دارای کبد چرب بودند و آنزیم های کبدی آنها نامنظم داشتند، انجام شد. با انجام آزمایشات، سونوگرافی و اندازه گیری آنزیم های کبدی بیماران پس از مصرف گیاه دارویی آرتیشو و مقایسه آن با آزمایشات قبل از مصرف این گیاه، اثرات بسیار مثبت این گیاه دارویی برکاهش کبد چرب و تنظیم آنریم های کبدی به اثبات رسید.
موارد منع مصرف
افرادی که دچار سنگ کیسه‌ی صفرا هستند نباید آرتیشو مصرف کنند به خاطر این که این ماده غذایی باعث مسدود شدن مجاری صفرایی می‌شود. علاوه بر این، افرادی که روده‌ی حساسی دارند نیز نباید در مصرف آرتیشو زیاده‌روی کنند به خاطر این که باعث نفخ و گاز معده می‌شود.
آرتیشو چون گرم است ممکن است در بعضی از اشخاص تولید سودا کند لذا بهتر است با سرکه خورده شود ضمناً طعم آرتیشو را دوست ندارند. اینگونه اشخاص اگر بخواهند از مزایای آرتیشو استفاده کننده تنطور قرص یا کپسول آرتیشو مصرف نمایند.